2.5 Επιστημονικές περιοχές αριστείας
Με στόχο την ανάδειξη των κυριότερων επιστημονικών τομέων στους οποίους δραστηριοποιούνται με επιτυχία οι ελληνικές ερευνητικές ομάδες, οι επιστημονικές δημοσιεύσεις κατανέμονται στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία: “Natural Sciences”, “Engineering & Technology”, “Medical & Health Sciences”, “Agricultural Sciences”, “Social Sciences” και “Humanities” και τις υποκατηγορίες τους, σύμφωνα με το αναθεωρημένο εγχειρίδιο Frascati “Revised Field of Science and Technology Classification” του ΟΟΣΑ.
Το Διάγραμμα 2.5.1 παρουσιάζει, ανά έτος, την κατανομή των δημοσιεύσεων των ελληνικών φορέων στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία στη διάρκεια της δεκαπενταετίας 2006-2020, με τα αντίστοιχα μερίδια να κυμαίνονται σε παρεμφερή ποσοστά διαχρονικά για όλη την περίοδο. Οι περισσότερες δημοσιεύσεις ελληνικών φορέων ανήκουν στο επιστημονικό πεδίο “Natural Sciences” (42,2% για το 2020), ενώ δεύτερο κατά σειρά είναι το επιστημονικό πεδίο “Medical & Health Sciences”, το οποίο καταλαμβάνει ποσοστό 41,2% (2020). Το επιστημονικό πεδίο “Engineering and Technology” έχει την τρίτη θέση με 22,0% (2020), και ακολουθούν τα επιστημονικά πεδία “Social Sciences” με μερίδιο 11,3% και “Agricultural Sciences”, με 2,9%. Το επιστημονικό πεδίο “Humanities” έχει το χαμηλότερο μερίδιο: 2,2%. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο χαμηλός αριθμός δημοσιεύσεων στο επιστημονικό αυτό πεδίο είναι αναμενόμενος, δεδομένου ότι τα χαρακτηριστικά της έρευνας και των δημοσιεύσεων στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες είναι αρκετά διαφορετικά από αυτά των υπολοίπων πεδίων: οι ρυθμοί έρευνας και δημοσιεύσεων είναι πιο αργοί, μεγάλη σημασία ως μέσο επιστημονικής επικοινωνίας διατηρούν ακόμη οι δημοσιεύσεις μονογραφιών, ενώ πλήθος άρθρων δημοσιεύονται και σε γλώσσες εκτός της Αγγλικής.
Αναλυτικότερα, η παραγωγή των δημοσιεύσεων των ελληνικών φορέων στις υποκατηγορίες των έξι κύριων επιστημονικών πεδίων για την τελευταία πενταετία (2016-2020) παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 2.5.2.
Στο Διάγραμμα 2.5.3 απεικονίζεται ο σχετικός δείκτης απήχησης που παρουσιάζουν οι δημοσιεύσεις των ελληνικών φορέων της πενταετίας 2016-2020 στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία. Ο δείκτης υπολογίζεται μετά από «κανονικοποίηση» με τη χρήση εξειδικευμένου λογισμικού που ανέπτυξε το ΕΚΤ και συγκρίνει την απήχηση των δημοσιεύσεων των ελληνικών φορέων που εντάσσονται σε ένα επιστημονικό πεδίο σε σχέση με την απήχηση που παρουσιάζουν στο ίδιο πεδίο οι δημοσιεύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Σχετικός δείκτης απήχησης μεγαλύτερος από 1 υποδηλώνει ότι η απήχηση των δημοσιεύσεων είναι μεγαλύτερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Οι σχετικοί δείκτες απήχησης υπερβαίνουν τον παγκόσμιο μέσο όρο σε όλα τα επιστημονικά πεδία εξαιρουμένου αυτού των κοινωνικών επιστημών (0,99).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική επιστημονική δραστηριότητα έχουν οι εξειδικευμένες θεματικές περιοχές των έξι κύριων επιστημονικών πεδίων στις οποίες οι δημοσιεύσεις έχουν μεγαλύτερη απήχηση από το μέσο όρο των αντίστοιχων δημοσιεύσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι περιοχές αυτές για την πενταετία 2016-2020 παρουσιάζονται στο Διάγραμμα 2.5.4.
Το Διάγραμμα 2.5.4 παρουσιάζει, συνδυαστικά, για τα έξι κύρια επιστημονικά πεδία και τις υποκατηγορίες τους, αφενός την επιστημονική παραγωγή μιας χώρας σε δημοσιεύσεις (μικρή – μεγάλη δραστηριότητα), όπως καταγράφεται από τον Δείκτη Δραστηριότητας (Activity Index), αφετέρου την αριστεία των δημοσιεύσεων αυτών όπως καταγράφεται από τον σχετικό δείκτη απήχησής τους (μικρή – μεγάλη απήχηση). Πιο συγκεκριμένα, ο Δείκτης Δραστηριότητας συγκρίνει την επιστημονική παραγωγή μιας χώρας με την παγκόσμια παραγωγή ανά εξειδικευμένη θεματική περιοχή. Ο δείκτης κυμαίνεται από -100 ως 100. Η τιμή 0 υποδηλώνει απόλυτη ισορροπία στη σχέση εγχώριας και παγκόσμιας παραγωγής δημοσιεύσεων. Θετικές τιμές (με μέγιστη το 100) υποδηλώνουν μεγαλύτερη δραστηριότητα της εγχώριας παραγωγής σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή ενώ αρνητικές τιμές (με ελάχιστη το -100) υποδηλώνουν το αντίθετο.
Ο συνδυασμός των δύο αυτών δεικτών αποτυπώνεται ανά τεταρτημόριο στο ακόλουθο διάγραμμα. Στο επάνω δεξιά τεταρτημόριο καταγράφονται οι θεματικές περιοχές στις οποίες η Ελλάδα εμφανίζει μεγαλύτερη εξειδίκευση στην παραγωγή δημοσιεύσεων σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή και οι οποίες εμφανίζουν αριστεία (Υψηλή δραστηριότητα - Υψηλή απήχηση), υποδηλώνοντας συγκριτικό πλεονέκτημα για τη χώρα. Στο επάνω αριστερά τεταρτημόριο καταγράφονται οι εξειδικευμένες θεματικές περιοχές στις οποίες η Ελλάδα έχει μικρή δραστηριότητα σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή διακρίνονται όμως για την αριστεία (Χαμηλή δραστηριότητα - Υψηλή απήχηση), υποδηλώνοντας σημαντική δυναμική.
Στον συνδυασμό «Υψηλή δραστηριότητα - Υψηλή απήχηση» η θεματική περιοχή «allergy» που ανήκει στο επιστημονικό πεδίο “health sciences” καταγράφει τον υψηλότερο σχετικό δείκτη απήχησης (2,49) με δείκτη δραστηριότητας 55,58. Επίσης, συναντώνται περιοχές του επιστημονικού πεδίου “natural sciences” (ενδεικτικά “nuclear physics”), του “engineering” (ενδεικτικά “communication engineering and systems, telecommunications”), του “social sciences” (ενδεικτικά “anthropology”) του “agricultural sciences” (ενδεικτικά “horticulture”) και του “humanities and the arts” (ενδεικτικά “literary theory and criticism”).
Ο λόγος που αποτελεί βάση για τον υπολογισμό του δείκτη δραστηριότητας είναι: [(εθνικές δημοσιεύσεις σε συγκεκριμένο τομέα/σύνολο εθνικών δημοσιεύσεων)/(δημοσιεύσεις σε συγκεκριμένο τομέα παγκοσμίως/σύνολο δημοσιεύσεων παγκοσμίως)]
